Trong chưa đầy một tuần, Instagram đã có hơn 100.000 người dùng, trở thành một trong những ứng dụng phát triển nhanh nhất. Đến tháng 12/2010, Instagram cán mốc 1 triệu lượt đăng ký. Vào thời điểm đó, Kevin Systrom, đồng sáng lập Instagram, dự đoán công nghệ "giao tiếp qua hình ảnh" sẽ "cất cánh" trong những năm tới.

Hiện nay, Instagram với hơn một tỷ người dùng đã trở thành một phần của Facebook. Tuy nhiên, họ đang vấp phải sự cạnh tranh của đối thủ mới nổi TikTok, phát triển nhanh và mới lạ như chính Instagram vào năm 2010.

Sự phát triển của Instagram phản ánh sự phát triển của mạng xã hội nói chung trong suốt thập kỷ. Nền tảng chia sẻ hình ảnh và video này có khởi đầu thành công trên App Store khi start-up vẫn có cơ hội cạnh tranh với các ông lớn công nghệ.

Năm 2012, công ty của Kevin Systrom và Mike Krieger được Facebook thâu tóm với giá kỷ lục một tỷ USD. Trong vài năm qua, Instagram đã nhiều lần sao chép tính năng từ các mạng xã hội đối thủ như Snapchat và TikTok để thích nghi với sự thay đổi thói quen của người dùng. Tương tự công ty mẹ Facebook, Instagram cũng phải đối diện với những mặt tối trên nền tảng, từ thông tin sai lệch đến ngôn từ thù hận.

Josh Miller, cựu giám đốc sản phẩm Facebook, nhận định thưở ban đầu, Instagram chủ yếu cho theo dõi mọi người mà không cần phê duyệt, chia sẻ ảnh với nhóm người đông đảo và tương đối thường xuyên. Ngày nay, Instagram lại tập trung vào bài đăng tự hủy, video nhạc 15 giây, tùy chọn chia sẻ riêng tư thay vì công khai.

Facebook

Khi Instagram ra mắt vào năm 2010, Facebook là nền tảng mạng xã hội lớn, nhưng chưa có vị thế như hiện nay.

Những công ty lớn khác trong giới công nghệ, như Google và Apple, đã cố gắng tạo ra mạng xã hội riêng. Snapchat chính thức phát hành vào năm 2011, trong khi Twitter đăng ký trở thành công ty đại chúng vào năm 2013. Tưởng chừng nhiều mạng xã có thể cùng tồn tại, nhưng người dùng chỉ có 24 giờ mỗi ngày và chỉ Facebook thành công trong việc giữ họ ở lại lâu hơn trên nền tảng.

Google phải khai tử Google+, còn Ping của Apple chưa bao giờ được chú ý. Lượng người dùng Twitter ổn định ở 300 triệu/tháng, thua xa con số 2,45 tỷ của Facebook. Snapchat, ứng dụng tiên phong trong nội dung tự hủy, lại không dành cho số đông. Snapchat thay đổi cách người trẻ liên lạc nhưng không thuyết phục được nhóm người già như Facebook.

"Snapchat cho phép người dùng giao tiếp theo cách hoàn toàn khác", Debra Aho Williamson nhận xét. "Snapchat đã thay đổi cách giới trẻ giao tiếp nhưng không thành công với nhóm người dùng lớn tuổi hơn đang sử dụng Facebook".

Đến cuối thập kỷ, thị trường mạng xã hội được củng cố khá nhiều. Sau khi thâu tóm Instagram vào năm 2013, Facebook mua lại WhatsApp với giá 22 tỷ USD vào năm 2014. Facebook từng cố mua Snapchat vào năm 2013, nhưng bị từ chối.

Trong một thời gian, Instagram vẫn duy trì hoạt động độc lập sau khi bị Facebook thâu tóm. "Facebook coi Instagram là hòn đảo nhỏ, nơi phát triển ứng dụng độc lập và vận hành khác với Facebook", John Barnett, cựu Giám đốc sản phẩm của Instagram.

Tuy nhiên, hai nhà đồng sáng lập Kevin Systrom và Mike Krieger rời công ty vào năm ngoái có thể do mâu thuẫn với CEO Mark Zukerberg về định hướng của hệ điều hành này. Gần đây, Facebook đã gắn thêm "từ Facebook" trên ứng dụng Instagram và đề cập đến nhân viên quan hệ công chúng của Instagram với tư cách phát ngôn viên của Facebook.

Với Facebook, Instagram, WhatsApp và Messenger, công ty của Mark Zuckerberg sở hữu bốn nền tảng mạng xã hội lớn, mỗi nền tảng có hơn 1 tỷ người dùng. Facebook chiếm ưu thế đến mức ngày càng nhiều chính trị gia kêu gọi chia nhỏ công ty. Sự thống trị của mạng xã hội khiến nhiều chính trị gia kêu gọi phải “giải tán” công ty. Uy tín của Facebook cũng sụt giảm đáng kể sau bê bối dữ liệu Cambrige Analytica.

Mark Zuckerberg, CEO Facebook, phát biểu tại hội nghị F8 vào năm 2010. Ảnh: CNN.

TikTok

Khi thập kỷ gần kết thúc, các công ty mạng xã hội nằm trong thế phòng bị. Từng được xem là cách thức tươi mới để giữ liên lạc với gia đình, bạn bè, họ lại bị chỉ trích vì truyền bá tin giả mạo, can thiệp bầu cử, không bảo vệ dữ liệu người dùng. Đó là chưa kể tới chứng nghiện mạng xã hội và bắt nạt trực tuyến. Vì vậy, cả Facebook và Instagram phải nghĩ lại về nút “thích” và tác động tới sức khỏe tinh thần.

Đây là lúc TikTok cất cánh. Ra mắt năm 2016, TikTok chuyên về nội dung mang tính lan tỏa, thu hút nhiều lượt xem và yêu thích. Nó mô phỏng Vine - ứng dụng video 6 giây được Twitter mua lại nhưng sau đó đóng cửa năm 2017.

TikTok đã đạt hơn 1,6 tỷ lượt tải trên toàn cầu. Ảnh: CNN.

Các video trên TikTok do người dùng tự quay khi nấu ăn, nhảy múa, hát nhép... cùng với một số bản nhạc nền độc quyền. Tương tự Instagram, khán giả có thể đăng ký theo dõi các nhà sáng tạo nội dung, "thả tim" hoặc nhận xét dưới video.

Natalie Bazarova, Phó Giáo sư tại Đại học Cornell, cho rằng TikTok hoàn toàn khác biệt với Facebook và Instagram. "TikTok không mang đặc điểm kết nối xã hội", Bazarova nhận xét. "Nó sử dụng thuật toán để tìm ra nội dung thu hút sự chú ý của bạn. Nói cách khác, TikTok là nền tảng dựa trên nhu cầu giải trí".

Tuy nhiên, sự khác biệt đó đã trở thành điểm nhấn của TikTok. Theo dữ liệu từ Sensor Tower, TikTok đã được cài đặt gần 1,6 tỷ lần trên toàn cầu tính tới nay.

Chính sự khác biệt đó đã khiến TikTok thành công vang dội: Ứng dụng được tải gần 1,6 tỷ lần tính tới thời điểm hiện tại, theo thống kê của Sensor Tower. Tất nhiên, Facebook và Instagram không thể không chú ý tới đối thủ mới. Họ cũng tung ra các bản sao TikTok như Lasso (2018) hay tính năng “Reels”, cho phép chia sẻ video nhạc 15 giây.

Tương lai của mạng xã hội

Eleftheria Kouri, chuyên gia phân tích của ABI Research cho rằng, những tiến bộ công nghệ trong thập kỷ này đã thúc đẩy sự thay đổi xu hướng sử dụng mạng xã hội, từ camera tốt hơn, công nghệ thực tế tăng cường (AR) đến kết nối đủ nhanh để người dùng tải lên Stories hay video TikTok chỉ trong vài giây.

Theo Kouri, công nghệ kết nối 5G sẽ tiếp thêm sức mạnh cho sự phát triển của các phương tiện truyền thông xã hội, mở đường cho nội dung tương tác và trò chơi nhập vai trực tuyến.

Josh Milner, cựu Giám đốc sản phẩm Facebook, tin rằng công nghệ sẽ giúp thu hẹp khoảng cách giữa mọi người trong thập kỷ tới. "Trải nghiệm mạng xã hội là sự thay thế không hoàn hảo so với khi được ở bên người thân", ông nói. "Thật khó dự đoán tiến bộ phần cứng sẽ mang lại điều gì, nhưng hy vọng một ngày nào đó, công nghệ có thể giúp tôi được thường xuyên ăn tối với mẹ sống ở Los Angeles ngay trong căn hộ của mình tại Brooklyn".